आज का श्लोक, ’लोकान्’ / ’lokān’
___________________________
’लोकान्’ / ’lokān’ - लोगों के बीच, लोकों को,
अध्याय 6, श्लोक 41,
प्राप्य पुण्यकृतां लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥
--
(प्राप्य पुण्यकृताम् लोकान् उषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनाम् श्रीमताम् गेहे योगभ्रष्टः अभिजायते ॥)
--
भावार्थ :
(जैसा कि पूर्वश्लोक क्रमांक 40 में कहा, श्रद्धावान् किन्तु चञ्चल मनवाले, योग में अस्थिरतापूर्वक संलग्न योगाभ्यासी का न तो इस लोक में और न मरणोत्तर प्राप्त होनेवाले लोक में विनाश होता है, हाँ वह कुछ समय के लिए मार्गच्युत हो सकता है किन्तु, फिर...)
उत्तम लोकों को प्राप्त होकर, वहाँ बहुत काल तक निवास करने के बाद, शुद्ध आचरणवाले गृहस्थ के कुल में जन्म लेता है ।
(उषित्वा- निवास करने के बाद, वस् - निवास करना)
--
अध्याय 10, श्लोक 16,
वक्तुमर्हस्यशेषेण दिव्या ह्यात्मविभूतयः ।
याभिर्विभूतिभिर्लोकानिमान्स्तवं व्याप्य तिष्ठसि ॥
--
(वक्तुम् अर्हसि अशेषेण दिव्याः हि आत्मविभूतयः ।
यभिः विभूतिभिः लोकान् इमान् त्वं व्याप्य तिष्ठसि ॥
--
भावार्थ :
आपकी दिव्य आत्म-विभूतियाँ जिन जिन विभूतियों के माध्यम से लोक में व्याप्त होकर प्रतिष्ठित हैं, उन्हें सम्पूर्णता से कह सकने में केवल आप ही समर्थ हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 30,
लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ता-
ल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं
भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥
--
(लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्तात्
लोकान् समग्रान् वदनैः ज्वलद्भिः ।
तेजोभिः आपूर्य जगत् समग्रम्
भासः तव उग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥)
--
भावार्थ :
हे विष्णु! (भगवान् विष्णु अर्थात् हरि, श्रीकृष्ण,) अपने प्रज्वलित हो रहे मुखों से आप सम्पूर्ण लोकों को सब दिशाओं में चखते और अपना ग्रास बनाते हुए, सम्पूर्ण जगत् को अपने तेज से ओत-प्रोत करते हुए, अपने प्रखर आलोक से सारे जगत् को तप्त कर रहे हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 32,
श्रीभगवानुवाच :
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।
ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥
--
(कालः अस्मि लोकक्षयकृत्-प्रवृद्धः लोकान्-समाहर्तुम्-इह प्रवृत्तः ।
ऋते-अपि त्वाम् न भविष्यन्ति सर्वे ये अवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥
--
भावार्थ :
भगवान् श्रीकृष्ण उवाच :
लोकों का विनाश करने के लिए विवर्धित काल हूँ, इन लोकों का भक्षण करने हेतु प्रवृत्त हूँ, प्रतिपक्षियों की सेना में विद्यमान ये जो योद्धा हैं, तुम्हारे बिना भी वे समाप्त होंगे ही,...।
--
अध्याय 14, श्लोक 14,
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥
--
(यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयम् याति देहभृत् ।
तदा उत्तमविदाम् लोकान् अमलान् प्रतिपद्यते ॥)
--
भावार्थ :
जब मनुष्य के मन में सत्वगुण प्रबल होता है और तब उसकी मृत्यु होती है, तब देह के स्वामी (चेतना, जीव) को उत्तम कर्मोंवाले निर्मल लोकों की प्राप्ति होती है ।
--
अध्याय 18, श्लोक 17,
यस्य नाहंकृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते ।
हत्वापि स इमाँल्लोकान्न हन्ति न निबध्यते ॥
--
( यस्य न अहंकृतः भावः बुद्धिः यस्य न लिप्यते ।
हत्वा-अपि स इमान् लोकान् न हन्ति न निबध्यते ॥)
--
भावार्थ :
जिस मनुष्य के मन में 'मैं कर्ता हूँ' ऐसी भावना नहीं है, और जिसकी बुद्धि इस भावना से अलिप्त होती है, वह इन समस्त लोकों को मारकर भी वस्तुतः न तो किसी की हत्या करता है, और न हत्या के इस पाप का भागी ही होता है ।
--
अध्याय 18, श्लोक 71,
श्रद्धावाननसूयश्च शृणुयादपि यो नरः ।
सोऽपि मुक्तः शुभाँल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणाम् ॥
--
(श्रद्धावान् अनसूयः च शृणुयात् अपि यः नरः ।
सः अपि मुक्तः शुभान् लोकान् प्राप्नुयात् पुण्यकर्मणाम् ॥)
--
भावार्थ :
जो मनुष्य श्रद्धायुक्त और इस शास्त्र में दोषदृष्टि न रखता हुआ इसे श्रवण भी करेगा, वह भी (पापों से) मुक्त होकर उत्तम कर्मकरनेवालों के श्रेष्ठ लोकों को प्राप्त होगा ।
--
’लोकान्’ / ’lokān’ - among the people, in the worlds,
Chapter 6, śloka 41,
prāpya puṇyakṛtāṃ lokān-
uṣitvā śāśvatīḥ samāḥ |
śucīnāṃ śrīmatāṃ gehe
yogabhraṣṭo:'bhijāyate ||
--
(prāpya puṇyakṛtām lokān
uṣitvā śāśvatīḥ samāḥ |
śucīnām śrīmatām gehe
yogabhraṣṭaḥ abhijāyate ||)
--
Meaning :
In the preceding śloka-s 37, 38, 39 and 40, arjuna raised a doubt about the state of one practicing yoga with due trust, but because of the unsteady mind fails to attain the goal, because of the unsteady mind. To which (bhagavān śrīkṛṣṇa) replies :
Such a man after living for many years (according to his good deeds before death in the previous life) in the worlds of higher realms (loka-s - like those of heavens), gets the next birth in the family of men of pure and chaste minds.
--
Chapter 10, śloka 16,
vaktumarhasyaśeṣeṇa
divyā hyātmavibhūtayaḥ |
yābhirvibhūtibhirlokān-
imānstavaṃ vyāpya tiṣṭhasi ||
--
(vaktum arhasi aśeṣeṇa
divyāḥ hi ātmavibhūtayaḥ |
yabhiḥ vibhūtibhiḥ lokān
imān tvaṃ vyāpya tiṣṭhasi ||
--
Meaning :
Only You, O kṛṣṇa! can describe fully, how You pervade, and how Your Divine Glory is manifest through many different glorious ways in the world.
--
Chapter 11, śloka 30,
lelihyase grasamānaḥ samantā-
llokānsamagrānvadanairjvaladbhiḥ |
tejobhirāpūrya jagatsamagraṃ
bhāsastavogrāḥ pratapanti viṣṇo ||
--
(lelihyase grasamānaḥ samantāt
lokān samagrān vadanaiḥ jvaladbhiḥ |
tejobhiḥ āpūrya jagat samagram
bhāsaḥ tava ugrāḥ pratapanti viṣṇo ||)
--
Meaning :
O viṣṇu! (Lord hari / śrīkṛṣṇa!) swallowing the worlds on all sides, You devour them, licking, relishing everything. Your flames of Light pierce through everything, pervading all, filling this all with your brilliance.
--
Chapter 11, śloka 32,
śrībhagavānuvāca :
kālo:'smi lokakṣayakṛtpravṛddho
lokānsamāhartumiha pravṛttaḥ |
ṛte:'pi tvāṃ na bhaviṣyanti sarve |
ye:'vasthitāḥ pratyanīkeṣu yodhāḥ ||
--
(kālaḥ asmi lokakṣayakṛt-pravṛddhaḥ
lokān-samāhartum-iha pravṛttaḥ |
ṛte-api tvām na bhaviṣyanti sarve
ye avasthitāḥ pratyanīkeṣu yodhāḥ ||
--
Meaning :
bhagavān śrīkṛṣṇa said :
The mighty kāla, -Time I AM, The destroyer of the world, and now I AM here to annihilate these worlds. Even without you (O arjuna), These warriors arrayed in the enemy's ranks shall be no more.
--
Chapter 14, śloka 14,
yadā sattve pravṛddhe tu
pralayaṃ yāti dehabhṛt |
tadottamavidāṃ lokān-
amalānpratipadyate ||
--
(yadā sattve pravṛddhe tu
pralayam yāti dehabhṛt |
tadā uttamavidām lokān
amalān pratipadyate ||)
--
Meaning :
When a soul (consciousness associated with the body) leaves the body, and satvaguṇa (harmony - clarity, light, peace, of mind) prevails at that time, one attains the stainless ethereal places of noble and auspicious deeds.
--
Chapter 18, śloka 17,
yasya nāhaṃkṛto bhāvo
buddhiryasya na lipyate |
hatvāpi sa imām̐llokānna
hanti na nibadhyate ||
--
( yasya na ahaṃkṛtaḥ bhāvaḥ
buddhiḥ yasya na lipyate |
hatvā-api sa imān lokān
na hanti na nibadhyate ||)
--
Meaning :
One who is not possessed by ego, and whose intellect is not entangled, though he may appear killing men in this world, does not kill at all. Nor is he bound by his actions and the sins consequent to them.
--
Chapter 18, śloka 71,
śraddhāvānanasūyaśca
śṛṇuyādapi yo naraḥ |
so:'pi muktaḥ śubhām̐llokān-
prāpnuyātpuṇyakarmaṇām ||
--
(śraddhāvān anasūyaḥ ca
śṛṇuyāt api yaḥ naraḥ |
saḥ api muktaḥ śubhān lokān
prāpnuyāt puṇyakarmaṇām ||)
--
Meaning :
One who with full trust, and with no doubts what-so-ever in the truth of this text, listens to this holy scripture, shall be freed of all karma and shall attain the holy loka of auspicious beings.
--
___________________________
’लोकान्’ / ’lokān’ - लोगों के बीच, लोकों को,
अध्याय 6, श्लोक 41,
प्राप्य पुण्यकृतां लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥
--
(प्राप्य पुण्यकृताम् लोकान् उषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनाम् श्रीमताम् गेहे योगभ्रष्टः अभिजायते ॥)
--
भावार्थ :
(जैसा कि पूर्वश्लोक क्रमांक 40 में कहा, श्रद्धावान् किन्तु चञ्चल मनवाले, योग में अस्थिरतापूर्वक संलग्न योगाभ्यासी का न तो इस लोक में और न मरणोत्तर प्राप्त होनेवाले लोक में विनाश होता है, हाँ वह कुछ समय के लिए मार्गच्युत हो सकता है किन्तु, फिर...)
उत्तम लोकों को प्राप्त होकर, वहाँ बहुत काल तक निवास करने के बाद, शुद्ध आचरणवाले गृहस्थ के कुल में जन्म लेता है ।
(उषित्वा- निवास करने के बाद, वस् - निवास करना)
--
अध्याय 10, श्लोक 16,
वक्तुमर्हस्यशेषेण दिव्या ह्यात्मविभूतयः ।
याभिर्विभूतिभिर्लोकानिमान्स्तवं व्याप्य तिष्ठसि ॥
--
(वक्तुम् अर्हसि अशेषेण दिव्याः हि आत्मविभूतयः ।
यभिः विभूतिभिः लोकान् इमान् त्वं व्याप्य तिष्ठसि ॥
--
भावार्थ :
आपकी दिव्य आत्म-विभूतियाँ जिन जिन विभूतियों के माध्यम से लोक में व्याप्त होकर प्रतिष्ठित हैं, उन्हें सम्पूर्णता से कह सकने में केवल आप ही समर्थ हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 30,
लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ता-
ल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं
भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥
--
(लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्तात्
लोकान् समग्रान् वदनैः ज्वलद्भिः ।
तेजोभिः आपूर्य जगत् समग्रम्
भासः तव उग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥)
--
भावार्थ :
हे विष्णु! (भगवान् विष्णु अर्थात् हरि, श्रीकृष्ण,) अपने प्रज्वलित हो रहे मुखों से आप सम्पूर्ण लोकों को सब दिशाओं में चखते और अपना ग्रास बनाते हुए, सम्पूर्ण जगत् को अपने तेज से ओत-प्रोत करते हुए, अपने प्रखर आलोक से सारे जगत् को तप्त कर रहे हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 32,
श्रीभगवानुवाच :
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।
ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥
--
(कालः अस्मि लोकक्षयकृत्-प्रवृद्धः लोकान्-समाहर्तुम्-इह प्रवृत्तः ।
ऋते-अपि त्वाम् न भविष्यन्ति सर्वे ये अवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥
--
भावार्थ :
भगवान् श्रीकृष्ण उवाच :
लोकों का विनाश करने के लिए विवर्धित काल हूँ, इन लोकों का भक्षण करने हेतु प्रवृत्त हूँ, प्रतिपक्षियों की सेना में विद्यमान ये जो योद्धा हैं, तुम्हारे बिना भी वे समाप्त होंगे ही,...।
--
अध्याय 14, श्लोक 14,
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥
--
(यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयम् याति देहभृत् ।
तदा उत्तमविदाम् लोकान् अमलान् प्रतिपद्यते ॥)
--
भावार्थ :
जब मनुष्य के मन में सत्वगुण प्रबल होता है और तब उसकी मृत्यु होती है, तब देह के स्वामी (चेतना, जीव) को उत्तम कर्मोंवाले निर्मल लोकों की प्राप्ति होती है ।
--
अध्याय 18, श्लोक 17,
यस्य नाहंकृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते ।
हत्वापि स इमाँल्लोकान्न हन्ति न निबध्यते ॥
--
( यस्य न अहंकृतः भावः बुद्धिः यस्य न लिप्यते ।
हत्वा-अपि स इमान् लोकान् न हन्ति न निबध्यते ॥)
--
भावार्थ :
जिस मनुष्य के मन में 'मैं कर्ता हूँ' ऐसी भावना नहीं है, और जिसकी बुद्धि इस भावना से अलिप्त होती है, वह इन समस्त लोकों को मारकर भी वस्तुतः न तो किसी की हत्या करता है, और न हत्या के इस पाप का भागी ही होता है ।
--
अध्याय 18, श्लोक 71,
श्रद्धावाननसूयश्च शृणुयादपि यो नरः ।
सोऽपि मुक्तः शुभाँल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणाम् ॥
--
(श्रद्धावान् अनसूयः च शृणुयात् अपि यः नरः ।
सः अपि मुक्तः शुभान् लोकान् प्राप्नुयात् पुण्यकर्मणाम् ॥)
--
भावार्थ :
जो मनुष्य श्रद्धायुक्त और इस शास्त्र में दोषदृष्टि न रखता हुआ इसे श्रवण भी करेगा, वह भी (पापों से) मुक्त होकर उत्तम कर्मकरनेवालों के श्रेष्ठ लोकों को प्राप्त होगा ।
--
’लोकान्’ / ’lokān’ - among the people, in the worlds,
Chapter 6, śloka 41,
prāpya puṇyakṛtāṃ lokān-
uṣitvā śāśvatīḥ samāḥ |
śucīnāṃ śrīmatāṃ gehe
yogabhraṣṭo:'bhijāyate ||
--
(prāpya puṇyakṛtām lokān
uṣitvā śāśvatīḥ samāḥ |
śucīnām śrīmatām gehe
yogabhraṣṭaḥ abhijāyate ||)
--
Meaning :
In the preceding śloka-s 37, 38, 39 and 40, arjuna raised a doubt about the state of one practicing yoga with due trust, but because of the unsteady mind fails to attain the goal, because of the unsteady mind. To which (bhagavān śrīkṛṣṇa) replies :
Such a man after living for many years (according to his good deeds before death in the previous life) in the worlds of higher realms (loka-s - like those of heavens), gets the next birth in the family of men of pure and chaste minds.
--
Chapter 10, śloka 16,
vaktumarhasyaśeṣeṇa
divyā hyātmavibhūtayaḥ |
yābhirvibhūtibhirlokān-
imānstavaṃ vyāpya tiṣṭhasi ||
--
(vaktum arhasi aśeṣeṇa
divyāḥ hi ātmavibhūtayaḥ |
yabhiḥ vibhūtibhiḥ lokān
imān tvaṃ vyāpya tiṣṭhasi ||
--
Meaning :
Only You, O kṛṣṇa! can describe fully, how You pervade, and how Your Divine Glory is manifest through many different glorious ways in the world.
--
Chapter 11, śloka 30,
lelihyase grasamānaḥ samantā-
llokānsamagrānvadanairjvaladbhiḥ |
tejobhirāpūrya jagatsamagraṃ
bhāsastavogrāḥ pratapanti viṣṇo ||
--
(lelihyase grasamānaḥ samantāt
lokān samagrān vadanaiḥ jvaladbhiḥ |
tejobhiḥ āpūrya jagat samagram
bhāsaḥ tava ugrāḥ pratapanti viṣṇo ||)
--
Meaning :
O viṣṇu! (Lord hari / śrīkṛṣṇa!) swallowing the worlds on all sides, You devour them, licking, relishing everything. Your flames of Light pierce through everything, pervading all, filling this all with your brilliance.
--
Chapter 11, śloka 32,
śrībhagavānuvāca :
kālo:'smi lokakṣayakṛtpravṛddho
lokānsamāhartumiha pravṛttaḥ |
ṛte:'pi tvāṃ na bhaviṣyanti sarve |
ye:'vasthitāḥ pratyanīkeṣu yodhāḥ ||
--
(kālaḥ asmi lokakṣayakṛt-pravṛddhaḥ
lokān-samāhartum-iha pravṛttaḥ |
ṛte-api tvām na bhaviṣyanti sarve
ye avasthitāḥ pratyanīkeṣu yodhāḥ ||
--
Meaning :
bhagavān śrīkṛṣṇa said :
The mighty kāla, -Time I AM, The destroyer of the world, and now I AM here to annihilate these worlds. Even without you (O arjuna), These warriors arrayed in the enemy's ranks shall be no more.
--
Chapter 14, śloka 14,
yadā sattve pravṛddhe tu
pralayaṃ yāti dehabhṛt |
tadottamavidāṃ lokān-
amalānpratipadyate ||
--
(yadā sattve pravṛddhe tu
pralayam yāti dehabhṛt |
tadā uttamavidām lokān
amalān pratipadyate ||)
--
Meaning :
When a soul (consciousness associated with the body) leaves the body, and satvaguṇa (harmony - clarity, light, peace, of mind) prevails at that time, one attains the stainless ethereal places of noble and auspicious deeds.
--
Chapter 18, śloka 17,
yasya nāhaṃkṛto bhāvo
buddhiryasya na lipyate |
hatvāpi sa imām̐llokānna
hanti na nibadhyate ||
--
( yasya na ahaṃkṛtaḥ bhāvaḥ
buddhiḥ yasya na lipyate |
hatvā-api sa imān lokān
na hanti na nibadhyate ||)
--
Meaning :
One who is not possessed by ego, and whose intellect is not entangled, though he may appear killing men in this world, does not kill at all. Nor is he bound by his actions and the sins consequent to them.
--
Chapter 18, śloka 71,
śraddhāvānanasūyaśca
śṛṇuyādapi yo naraḥ |
so:'pi muktaḥ śubhām̐llokān-
prāpnuyātpuṇyakarmaṇām ||
--
(śraddhāvān anasūyaḥ ca
śṛṇuyāt api yaḥ naraḥ |
saḥ api muktaḥ śubhān lokān
prāpnuyāt puṇyakarmaṇām ||)
--
Meaning :
One who with full trust, and with no doubts what-so-ever in the truth of this text, listens to this holy scripture, shall be freed of all karma and shall attain the holy loka of auspicious beings.
--
No comments:
Post a Comment