आज का श्लोक, ’रूपम्’ / ’rūpam’
________________________
’रूपम्’ / ’rūpam’ - रूप, रूप को,
अध्याय 11, श्लोक 3,
एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥
--
(एवम् एतत् यथा आत्थ त्वम् आत्मानम् परमेश्वर ।
द्रष्टुम् इच्छामि ते रूपम् ऐश्वरम् पुरुषोत्तम ॥)
--
भावार्थ :
हे परमेश्वर! इस प्रकार से जैसा आप अपना वर्णन करते हैं, आपके उस ईश्वरीय रूप को देखने की इच्छा मैं करता हूँ, हे पुरुषोत्तम!
--
टिप्पणी :
आत्थ > ’ब्रू’ -कहना, लट् लकार, (वर्तमान काल) मध्यम पुरुष एकवचन । आत्थ - आप कहते हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 9,
एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥
--
(एवं उक्त्वा ततः राजन् महायोगेश्वरः हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमम् रूपम्-ऐश्वरम् ॥)
--
भावार्थ :
ऐसा कहते हुए, तब हे राजन् ! महायोगेश्वर श्रीहरि अर्थात् भगवान् श्रीकृष्ण ने अर्जुन के समक्ष अपने परम ईश्वरीय रूप को दिखलाया ।
--
________________________
’रूपम्’ / ’rūpam’ - रूप, रूप को,
अध्याय 11, श्लोक 3,
एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥
--
(एवम् एतत् यथा आत्थ त्वम् आत्मानम् परमेश्वर ।
द्रष्टुम् इच्छामि ते रूपम् ऐश्वरम् पुरुषोत्तम ॥)
--
भावार्थ :
हे परमेश्वर! इस प्रकार से जैसा आप अपना वर्णन करते हैं, आपके उस ईश्वरीय रूप को देखने की इच्छा मैं करता हूँ, हे पुरुषोत्तम!
--
टिप्पणी :
आत्थ > ’ब्रू’ -कहना, लट् लकार, (वर्तमान काल) मध्यम पुरुष एकवचन । आत्थ - आप कहते हैं ।
--
अध्याय 11, श्लोक 9,
एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥
--
(एवं उक्त्वा ततः राजन् महायोगेश्वरः हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमम् रूपम्-ऐश्वरम् ॥)
--
भावार्थ :
ऐसा कहते हुए, तब हे राजन् ! महायोगेश्वर श्रीहरि अर्थात् भगवान् श्रीकृष्ण ने अर्जुन के समक्ष अपने परम ईश्वरीय रूप को दिखलाया ।
--
अध्याय 11, श्लोक 20,
द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥
--
(द्यावापृथिव्योः इदम् अन्तरम् हि
व्याप्तम् त्वया एकेन दिशः च सर्वाः ।
दृष्ट्वा अद्भुतम् रूपम् उग्रम् तव इदम्
लोकत्रयम् प्रव्यथितम् महात्मन् ॥)
--
भावार्थ :
स्वर्ग तथा पृथ्वी के मध्य का यह सम्पूर्ण आकाश, एवं सभी दिशाएँ भी आपसे ही परिपूर्ण हैं । और हे महात्मन् ! आपके इस उग्र अद्भुत् रूप को देखकर लोकत्रय अत्यन्त व्यथित हो रहा है ।
--
अध्याय 11, श्लोक 23,
रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं
महाबाहो बहुबाहूरुपादम् ।
बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ॥
--
(रूपम् महत् ते बहुवक्त्र्-नेत्रम्
महाबाहो बहुबाहु-ऊरु-पादम् ।
बहु-उदरम् बहुदंष्ट्राकरालम्
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथिताः तथा अहम् ॥)
--
भावार्थ :
हे महाबाहु! आपके अनेक मुखों तथा नेत्रों युक्त, अनेक भुजाओं, जङ्घाओं तथा पैरोंवाले, अनेक उदरोंवाले एवं बहुत सी विकराल दाढ़ोंवाले इस महान् रूप को देखकर, सब लोग व्याकुल हो रहे हैं तथा मैं भी (इसी प्रकार से व्याकुल हो रहा हूँ) ।
--
अध्याय 11, श्लोक 45,
अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।
तदेव मे दर्शय देव-रूपं
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥
--
(अदृष्टपूर्वम् हृषितः अस्मि दृष्ट्वा ।
भयेन च प्रव्यथितम् मनः मे ।
तदेव मे दर्शय देव-रूपम्
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥)
--
भावार्थ :
जैसा पूर्व में कभी नहीं देखा, (इस प्रकार का आपका स्वरूप) मैंने देखा, और (आपके इस रूप को) देखकर मैं हर्षित हूँ, किन्तु मेरा मन भय से व्याकुल हो उठा है । मुझे तो अपना वही दिव्य (सौम्य) देवरूप (पुनः) दिखलाइये, हे देवेश, हे जगन्निवास (सम्पूर्ण जगत् जिसमें आश्रय पाता है) ।
--
अध्याय 11, श्लोक 49,
मा ते व्यथा मा च विमूढभावो
दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।
व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं
तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥
--
(मा ते व्यथा मा च विमूढभावः
दृष्ट्वा रूपम् घोरम् ईदृक् मम इदम् ।
व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनः त्वम्
तत् एव मे रूपम् इदम् प्रपश्य ॥)
--
भावार्थ :
मेरे इस प्रकार के घोर रूप को देखकर तुम व्यथित मत होओ, और न ही व्याकुल और स्तब्ध । और सर्वथा निर्भय होकर प्रीतियुक्त मन से, मेरे उसी* इस रूप को तुम पुनः देखो ।
--
अध्याय 11, श्लोक 50,
सञ्जय उवाच :
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा
स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास च भीतमेनं
भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा ॥
--
(इति-अर्जुनम् वासुदेवः तथा-उक्त्वा
स्वकम् रूपम् दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास च भीतम्-एनम्
भूत्वा पुनः सौम्यवपुः महात्मा ॥)
--
अर्जुन से वासुदेव (भगवान् श्रीकृष्ण) ने इस प्रकार कहकर पुनः अपने निज (चतुर्भुज) स्वरूप का दर्शन दिया । भयभीत-चित्त अर्जुन के समक्ष महात्मा श्रीकृष्ण ने तब सौम्यरूप धारण कर अर्जुन को धीरज प्रदान किया ।
--
अध्याय 11, श्लोक 51,
--
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः ॥
--
(दृष्ट्वा- इदम् मानुषं रूपम् तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीम्-अस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः ॥)
--
भावार्थ : हे जनार्दन! आपके इस सौम्य और मनोहारी मानव-रूप को देखने के बाद अब मैं पुनः अपने को अपनी स्वाभाविक अवस्था में और प्रसन्न अनुभव कर रहा हूँ ।
--
अध्याय 11, श्लोक 52,
श्रीभगवानुवाच :
सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम ।
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः ॥
--
(सुदुर्दर्शम् इदम् रूपम् दृष्टवान् असि यत् मम ।
देवाः अपि अस्य रूपस्य नित्यम् दर्शनकाङ्क्षिणः ॥)
--
भावार्थ :
भगवान् श्रीकृष्ण ने कहा :
तुमने मेरे जिस अत्यन्त भव्य, सुदर्शन (चतुर्भुज) स्वरूप का दर्शन किया, देवता भी इस रूप के दर्शन करने की नित्य अभिलाषा रखते हैं ।
--
’रूपम्’ / ’rūpam’ - form,
Chapter 11, śloka 3,
evametadyathāttha tvam-
ātmānaṃ parameśvara |
draṣṭumicchāmi te rūpam-
aiśvaraṃ puruṣottama ||
--
(evam etat yathā āttha tvam
ātmānam parameśvara |
draṣṭum icchāmi te rūpam
aiśvaram puruṣottama ||)
--
Meaning :
O Lord Supreme! As You have already described about You, You Are verily of the Form Divine, and I aspire to behold Your That Great Cosmic Form, O Supreme Being (puruṣottama)!
--
Chapter 11, śloka 9,
evamuktvā tato rājan
mahāyogeśvaro hariḥ |
darśayāmāsa pārthāya
paramaṃ rūpamaiśvaram ||
--
(evaṃ uktvā tataḥ rājan
mahāyogeśvaraḥ hariḥ |
darśayāmāsa pārthāya
paramam rūpam-aiśvaram ||)
--
Meaning :
O King! saying these words, to arjuna, bhagavān śrīkṛṣṇa, the Great Lord of Yoga-vidyA, revealed His Majestic Divine Form to him.
--
Chapter 11, śloka 20,
dyāvāpṛthivyoridamantaraṃ hi
vyāptaṃ tvayaikena diśaśca sarvāḥ |
dṛṣṭvādbhutaṃ rūpamugraṃ tavedaṃ
lokatrayaṃ pravyathitaṃ mahātman ||
--
(dyāvāpṛthivyoḥ idam antaram hi
vyāptam tvayā ekena diśaḥ ca sarvāḥ |
dṛṣṭvā adbhutam rūpam ugram tava idam
lokatrayam pravyathitam mahātman ||)
--
Meaning :
This space between the heaven and the earth, and all the directions are pervaded by You alone. Seeing Your this terrible awe-some form, the three worlds are greatly perturbed O Great Lord!
--
Chapter 11, śloka 23,
rūpaṃ mahatte bahuvaktranetraṃ
mahābāho bahubāhūrupādam |
bahūdaraṃ bahudaṃṣṭrākarālaṃ
dṛṣṭvā lokāḥ pravyathitāstathāham ||
--
(rūpam mahat te bahuvaktr-netram
mahābāho bahubāhu-ūru-pādam |
bahu-udaram bahudaṃṣṭrākarālam
dṛṣṭvā lokāḥ pravyathitāḥ tathā aham ||)
--
Meaning :
Seeing Your Magnificent Form, embodied with many faces, many eyes, with many arms, thighs, feet, with as many bellies, and mouths gaping with fierce jaws, O mahābāhu (Of mighty arms)! the worlds tremble and I too with them, O Lord!
--
Chapter 11, śloka 45,
adṛṣṭapūrvaṃ hṛṣito:'smi dṛṣṭvā
bhayena ca pravyathitaṃ mano me |
tadeva me darśaya deva-rūpaṃ
prasīda deveśa jagannivāsa ||
--
(adṛṣṭapūrvam hṛṣitaḥ asmi dṛṣṭvā |
bhayena ca pravyathitam manaḥ me |
tadeva me darśaya deva-rūpam
prasīda deveśa jagannivāsa ||)
--
Meaning :
I saw Your form that was never seen before this, and having seen this form, though I am delighted, my mind is greatly agitated. O Lord of the Divine Beings (deveśa) ! Show me Your that serene form, in which you always appeared for me before this, O Shelter to the whole world (jagannivāsa)!
--
Chapter 11, śloka 49,
mā te vyathā mā ca vimūḍhabhāvo
dṛṣṭvā rūpaṃ ghoramīdṛṅmamedam |
vyapetabhīḥ prītamanāḥ punastvaṃ
tadeva me rūpamidaṃ prapaśya ||
--
(mā te vyathā mā ca vimūḍhabhāvaḥ
dṛṣṭvā rūpam ghoram īdṛk mama idam |
vyapetabhīḥ prītamanāḥ punaḥ tvam
tat eva me rūpam idam prapaśya ||)
--
Meaning :
Having seen My terrible form of this kind, you were troubled, now calm down and put aside your agony and distress, let the fear gone and with a heart loving and happy, see again My that same, this very form.
--
Chapter 11, shloka 50,
--
sañjaya uvāca :
ityarjunaṃ vāsudevastathoktvā
svakaṃ rūpaṃ darśayāmāsa bhūyaḥ |
āśvāsayāmāsa ca bhītamenaṃ
bhūtvā punaḥ saumyavapurmahātmā ||
--
(iti-arjunam vāsudevaḥ tathā-uktvā
svakam rūpam darśayāmāsa bhūyaḥ |
āśvāsayāmāsa ca bhītam-enam
bhūtvā punaḥ saumyavapuḥ mahātmā ||)
--
Meaning :
sañjaya said ;
Speaking thus to arjuna, vAsudeva (kriShNa) again showed to arjuna His usual form. Having thus resumed His Graceful and Elegent appearance, He comforted arjuna, who was so terrified a moment ago.
--
Chapter 11, śloka 51,
dṛṣṭvedaṃ mānuṣaṃ rūpaṃ
tava saumyaṃ janārdana |
idānīmasmi saṃvṛttaḥ
sacetāḥ prakṛtiṃ gataḥ ||
--
(dṛṣṭvā- idam mānuṣaṃ rūpam
tava saumyaṃ janārdana |
idānīm-asmi saṃvṛttaḥ
sacetāḥ prakṛtiṃ gataḥ ||)
--
Meaning :
arjuna said :
O janārdana (Lord śrīkṛṣṇa)! Seeing Your gentle, amiable human form, I am now calm and comfortable again.
--
Chapter 11, śloka 52,
śrībhagavānuvāca :
sudurdarśamidaṃ rūpaṃ
dṛṣṭavānasi yanmama |
devā apyasya rūpasya
nityaṃ darśanakāṅkṣiṇaḥ ||
--
(sudurdarśam idam rūpam
dṛṣṭavān asi yat mama |
devāḥ api asya rūpasya
nityam darśanakāṅkṣiṇaḥ ||)
--
Meaning :
Lord śrīkṛṣṇa said :
arjuna! it is very difficult to see My this serene form (caturbhuja) that you saw just now. Even the Gods too ever long for having a glance of that.
--
No comments:
Post a Comment