Wednesday, August 6, 2014

आज का श्लोक, ’वैनतेयः’ / ’vainateyaḥ’

आज का श्लोक, ’वैनतेयः’ / ’vainateyaḥ’
________________________________

’वैनतेयः’ / ’vainateyaḥ’ - गरुड़,

अध्याय 10, श्लोक 30,
प्रह्लादश्चास्मि दैत्यानां कालः कलयतामहम् ।
मृगाणां च मृगेन्द्रोऽहं वैनतेयश्च पक्षिणाम् ॥
--
(प्रह्लादः च अस्मि दैत्यानाम् कालः कलयताम् अहम् ।
मृगाणाम् च मृगेन्द्रः अहम् वैनतेयः च पक्षिणाम् ॥)
--
भावार्थ :
दैत्यों में प्रह्लाद हूँ, और काल की (पल, घटी, दिन-रात्रि, तिथि, वार, मास वर्ष, संवत्सर आदि के माध्यम से) गणना करनेवालों का (सापेक्ष) काल अर्थात् ’समय’ मैं हूँ । पशुओं में मैं सिंह मैं हूँ, और पक्षियों में गरुड़ मैं हूँ ।
--
(अहम् और महत् दोनों तत्व मूल बीजाक्षरों ’ह’ और ’म’ से  व्युत्पन्न होने से, जो समष्टि में ’महत्-तत्त्व’ है, वही व्यष्टि में ’अहम्-तत्त्व’ है । इसलिए ’महत्’ अर्थात् ईश्वर तत्व का लक्षण सभी प्राणियों में श्रेष्ठतम में प्रधानतः प्रत्यक्ष होता है, शेष में गौण । )
--
’वैनतेयः’ / ’vainateyaḥ’ - Falcon,

Chapter 10, śloka 30,

prahlādaścāsmi daityānāṃ
kālaḥ kalayatāmaham |
mṛgāṇāṃ ca mṛgendro:'haṃ
vainateyaśca pakṣiṇām ||
--
(prahlādaḥ ca asmi daityānām
kālaḥ kalayatām aham |
mṛgāṇām ca mṛgendraḥ aham
vainateyaḥ ca pakṣiṇām ||)
--
Meaning :
Among the demons (daitya) prahlāda I AM, The time (relative) I AM as a concept among those, who define and calculate time on the basis of event and 'divide' the same into seconds, minutes, hours, day and night and so on. I AM the Lion among the beasts and among the birds I AM the Falcon (garuḍa / vainateya).
--

No comments:

Post a Comment