आज का श्लोक, ’व्यवसायः’ / ’vyavasāyaḥ’

आज का श्लोक,
’व्यवसायः’ / ’vyavasāyaḥ’
_____________________

’व्यवसायः’ / ’vyavasāyaḥ’ - संकल्प,

अध्याय 10, श्लोक 36,

द्यूतं छलयतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ।
जयोऽस्मि व्यवसायोऽस्मि सत्त्वं सत्त्ववतामहम् ॥
--
(द्यूतम् छलयताम् अस्मि तेजः तेजस्विनाम् अहम् ।
जयः अस्मि व्यवसायः अस्मि सत्त्वम् सत्त्ववताम् अहम् ॥)
--
भावार्थ :
छल करनेवालों में जुआ, और प्रभावशाली पुरुषों का तेज मैं हूँ, जीतनेवालों की विजय हूँ, संकल्पशीलों का संकल्प हूँ, एवं सात्त्विक प्रवृत्तिवाले पुरुषों की सात्त्विकता मैं हूँ ।
--
अध्याय 18, श्लोक 59,

यदहङ्कारमाश्रित्य न योत्स्य इति मन्यसे ।
मिथ्यैष व्यवसायस्ते  प्रकृतिस्त्वां नियोक्ष्यति ॥
--
(यत्-अहङ्कारम् आश्रित्य न योत्स्ये इति मन्यसे ।
मिथ्या एषः व्यवसायः ते प्रकृतिः त्वाम् नियोक्ष्यति ॥)
--
भावार्थ :
यदि अहंकार करते हुए तुम  हठ से ’मैं युद्ध नहीं करूँगा’ ऐसा भी मान लो, तो तुम्हारा यह संकल्प मिथ्या है क्योंकि तुम्हारा स्वभाव ही बलपूर्वक तुम्हें युद्ध करने के लिए  बाध्य कर देगा ।

--

’व्यवसायः’ / ’vyavasāyaḥ’ - effort, enterprise, determination,

Chapter 10, śloka 36,

dyūtaṃ chalayatāmasmi 

tejastejasvināmaham |

jayo:'smi vyavasāyo:'smi 

sattvaṃ sattvavatāmaham ||

--

(dyūtam chalayatām asmi 

tejaḥ tejasvinām aham |

jayaḥ asmi vyavasāyaḥ asmi 

sattvam sattvavatām aham ||) 

-- 

Meaning :

I AM the gambling (betting) of the deceitful, splendor of the influential, I AM victory, effort / enterprise, and I AM the joy, peace of those who are of sāttvika temperament.

-- 

Chapter 18, śloka 59,

yadahaṅkāramāśritya
na yotsya iti manyase |
mithyaiṣa vyavasāyaste 
prakṛtistvāṃ niyokṣyati ||
--
(yat-ahaṅkāram āśritya
na yotsye iti manyase |
mithyā eṣaḥ vyavasāyaḥ te
prakṛtiḥ tvām niyokṣyati ||)
--
Meaning :
Even if propelled by your ego you say and insist upon : 'I shall not fight', this your insistence will be false, because your very nature will push you forcefully into the war.
--